Czym jest hematokryt? Definicja i podstawowe informacje
Hematokryt to jeden z kluczowych parametrów określających skład krwi, który informuje nas o proporcji objętości erytrocytów, czyli czerwonych krwinek, do całkowitej objętości krwi. Jest to wskaźnik odzwierciedlający zdolność krwi do transportu tlenu. Wyrażany jest zazwyczaj w procentach (%) lub w litrach na litr (l/l). Uzyskuje się go poprzez odwirowanie próbki krwi w wirówce laboratoryjnej, co powoduje rozdzielenie jej na poszczególne składniki: osocze, białe krwinki wraz z płytkami krwi (tzw. tzw. „kołnierzyk leukocytarny”) oraz erytrocyty. Po odwirowaniu łatwo jest określić procentową objętość zajmowaną przez czerwone krwinki.
Jakie są normy hematokrytu i od czego zależą?
Normy hematokrytu są zróżnicowane w zależności od płci, wieku, a nawet wysokości nad poziomem morza, na której mieszka dana osoba. U mężczyzn zazwyczaj mieszczą się w przedziale od około 40% do 54%, podczas gdy u kobiet wartości te są nieco niższe, wynosząc średnio od 36% do 48%. U dzieci normy są jeszcze inne i zmieniają się wraz z wiekiem. Warto zaznaczyć, że czynniki takie jak ciąża, odwodnienie, a także niektóre choroby przewlekłe mogą wpływać na te wartości. Dlatego też interpretacja wyników badania hematokrytu zawsze powinna odbywać się w kontekście indywidualnego stanu zdrowia pacjenta i przy udziale lekarza.
Podwyższony hematokryt – co może oznaczać?
Zwiększony poziom hematokrytu, czyli wzrost hematokrytu, może mieć różne przyczyny. Jedną z najczęstszych jest odwodnienie organizmu, które prowadzi do zagęszczenia krwi i względnego wzrostu liczby czerwonych krwinek. Inne potencjalne przyczyny to choroby płuc (np. przewlekła obturacyjna choroba płuc – POChP), które powodują niedotlenienie organizmu i stymulują produkcję erytrocytów. Również choroby nerek, takie jak nowotwory, mogą prowadzić do nadmiernego wydzielania erytropoetyny – hormonu stymulującego produkcję czerwonych krwinek. Nadmierna produkcja erytrocytów może być również związana z nowotworami szpiku kostnego, takimi jak czerwienica prawdziwa. W niektórych przypadkach sterydy anaboliczne mogą także prowadzić do podwyższenia hematokrytu.
Niski hematokryt – przyczyny i objawy
Z kolei niski hematokryt jest często sygnałem anemii, czyli niedokrwistości. Może to być spowodowane niedoborem żelaza, witaminy b12 lub kwasu foliowego, które są niezbędne do prawidłowej produkcji czerwonych krwinek. Przewlekłe krwawienia, na przykład z przewodu pokarmowego lub obfite miesiączki, również mogą prowadzić do utraty erytrocytów i obniżenia hematokrytu. Inne przyczyny to choroby szpiku kostnego, przewlekłe choroby zapalne, niewydolność nerek, a także nadmierna utrata krwi w wyniku urazu lub operacji. Objawy niskiego hematokrytu mogą obejmować bladość skóry, osłabienie, zmęczenie, zawroty głowy, duszności oraz przyspieszone bicie serca.
Badanie hematokrytu – jak się przygotować i co warto wiedzieć?
Badanie hematokrytu jest prostym i powszechnie dostępnym testem, który zazwyczaj wykonuje się w ramach morfologii krwi. Nie wymaga ono specjalnego przygotowania, jednak zaleca się, aby badanie było wykonywane na czczo, zwłaszcza jeśli jest częścią szerszego panelu badań. Do badania pobiera się niewielką ilość krwi żylnej z żyły w zgięciu łokciowym. Wyniki badania hematokrytu są zazwyczaj dostępne tego samego dnia lub następnego. Ważne jest, aby nie bagatelizować odchyleń od normy, a wszelkie niepokojące wyniki skonsultować z lekarzem, który zleci dalszą diagnostykę i wdroży odpowiednie leczenie.
Hematokryt a sport – wpływ wysiłku fizycznego
Hematokryt odgrywa istotną rolę w wydolności fizycznej, szczególnie w sportach wytrzymałościowych. Wyższy poziom hematokrytu oznacza lepszy transport tlenu do mięśni, co przekłada się na większą wytrzymałość i lepsze wyniki. Z tego powodu niektórzy sportowcy, zwłaszcza ci uprawiający dyscypliny wymagające dużej kondycji, mogą dążyć do optymalizacji poziomu hematokrytu. Jednakże sztuczne podnoszenie hematokrytu, na przykład poprzez transfuzje krwi, jest zabronione przez Światową Agencję Antydopingową (WADA) i uznawane za doping. Istnieją również naturalne metody wspierania produkcji czerwonych krwinek, takie jak odpowiednia dieta bogata w żelazo i witaminy, czy trening na dużej wysokości.
