Reakcja alergiczna to stan, w którym układ odpornościowy organizmu reaguje nadmiernie na substancje, które dla większości ludzi są nieszkodliwe. Te substancje, zwane alergenami, mogą pochodzić z różnych źródeł, takich jak pokarmy, pyłki roślin, sierść zwierząt, leki czy nawet niektóre metale. Zrozumienie mechanizmów i objawów reakcji alergicznej jest kluczowe dla skutecznego radzenia sobie z tym problemem.
Czym jest alergia i jak powstaje reakcja alergiczna?
Alergia to swoisty rodzaj nadwrażliwości układu immunologicznego. W normalnych warunkach układ odpornościowy chroni nas przed patogenami, takimi jak bakterie i wirusy. Jednak u osób z predyspozycjami do alergii, kontakt z alergenem wywołuje nieprawidłową odpowiedź. Po pierwszym kontakcie z alergenem, organizm wytwarza specyficzne przeciwciała – immunoglobulinę E (IgE). Te przeciwciała przyczepiają się do komórek układu odpornościowego, takich jak mastocyty.
Podczas kolejnego kontaktu z tym samym alergenem, cząsteczki alergenu wiążą się z przeciwciałami IgE na powierzchni mastocytów. Prowadzi to do uwolnienia z tych komórek mediatorów zapalnych, przede wszystkim histaminy. Histamina jest głównym winowajcą większości objawów alergii, powodując rozszerzenie naczyń krwionośnych, zwiększenie ich przepuszczalności, skurcz mięśni gładkich oraz pobudzenie zakończeń nerwowych.
Rodzaje alergenów i ich źródła
Alergeny możemy podzielić na kilka głównych grup w zależności od sposobu ich dostawania się do organizmu i miejsca działania. Do najczęstszych należą:
- Alergeny wziewne: Pyłki roślin (traw, drzew, chwastów), roztocza kurzu domowego, zarodniki pleśni, sierść i naskórek zwierząt domowych. Te alergeny są wdychane i mogą wywoływać objawy ze strony układu oddechowego, takie jak katar sienny czy astma.
- Alergeny pokarmowe: Białka zawarte w mleku krowim, jajach, pszenicy, soi, orzeszkach ziemnych, rybach i owocach morza. Reakcje na alergeny pokarmowe mogą objawiać się problemami żołądkowo-jelitowymi, zmianami skórnymi lub nawet anafilaksją.
- Alergeny kontaktowe: Nikiel, chrom, substancje zapachowe, konserwanty, lateks. Te alergeny wywołują reakcje po bezpośrednim kontakcie ze skórą, prowadząc do alergicznego kontaktowego zapalenia skóry.
- Alergeny leków: Antybiotyki (np. penicylina), niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ), środki znieczulające. Reakcje na leki mogą być bardzo zróżnicowane, od łagodnych wysypek po ciężkie reakcje anafilaktyczne.
- Jady owadów: Jad pszczoły, osy, szerszenia. Ukąszenia mogą powodować miejscowy obrzęk i ból, ale u osób uczulonych mogą wywołać ogólnoustrojową reakcję alergiczną.
Najczęstsze objawy reakcji alergicznej
Objawy reakcji alergicznej mogą być bardzo różnorodne i zależą od rodzaju alergenu, drogi jego kontaktu z organizmem oraz indywidualnej wrażliwości pacjenta. Mogą pojawić się natychmiast po kontakcie z alergenem lub po kilku godzinach.
Do najczęstszych objawów należą:
- Objawy skórne: Pokrzywka (swędzące bąble), świąd skóry, zaczerwienienie, obrzęk naczynioruchowy (opuchlizna, szczególnie wokół oczu i ust), wyprysk.
- Objawy ze strony układu oddechowego: Katar (wodnisty, przezroczysty wyciek z nosa), kichanie, uczucie zatkanego nosa, świąd nosa, kaszel, świszczący oddech, duszności, uczucie ucisku w klatce piersiowej.
- Objawy ze strony oczu: Swędzenie, łzawienie, zaczerwienienie spojówek, obrzęk powiek.
- Objawy ze strony układu pokarmowego: Nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka.
- Objawy ogólnoustrojowe: Osłabienie, zawroty głowy, spadek ciśnienia krwi, przyspieszone bicie serca. W skrajnych przypadkach może dojść do anafilaksji, czyli ciężkiej, potencjalnie zagrażającej życiu reakcji alergicznej, która wymaga natychmiastowej pomocy medycznej.
Diagnostyka i sposoby leczenia alergii
Podstawą skutecznego leczenia alergii jest prawidłowa diagnoza. Lekarz alergolog przeprowadza szczegółowy wywiad z pacjentem, analizując objawy i potencjalne czynniki wywołujące. Następnie może zlecić testy alergiczne, takie jak:
- Testy skórne punktowe: Na skórę przedramienia lub pleców nanosi się niewielkie ilości potencjalnych alergenów i nakłuwa naskórek. Pojawienie się zaczerwienienia i bąbla w miejscu naniesienia alergenu świadczy o uczuleniu.
- Testy z krwi (testy specyficzne IgE): Polegają na oznaczeniu poziomu przeciwciał IgE skierowanych przeciwko konkretnym alergenom we krwi pacjenta.
Leczenie alergii opiera się na kilku filarach:
- Unikanie kontaktu z alergenem: To najskuteczniejsza metoda zapobiegania reakcjom alergicznym. Wymaga identyfikacji i eliminacji alergenu z otoczenia lub diety.
- Farmakoterapia: Stosuje się leki łagodzące objawy, takie jak leki przeciwhistaminowe (hamujące działanie histaminy), kortykosteroidy (zmniejszające stan zapalny, dostępne w formie miejscowej lub ogólnej), leki rozszerzające oskrzela (w astmie) czy adrenalina (w przypadku reakcji anafilaktycznej).
- Immunoterapia swoista (odczulanie): Jest to metoda leczenia polegająca na stopniowym podawaniu pacjentowi coraz większych dawek alergenu, co ma na celu przyzwyczajenie układu odpornościowego do jego obecności i zmniejszenie nadwrażliwości. Odczulanie jest skuteczne w leczeniu alergii na pyłki, roztocza, jad owadów oraz niektóre alergie pokarmowe.
Kiedy szukać pomocy medycznej?
Każda niepokojąca reakcja organizmu po kontakcie z potencjalnym alergenem powinna skłonić do konsultacji z lekarzem. Szczególnie ważne jest, aby natychmiast szukać pomocy medycznej w przypadku wystąpienia objawów wskazujących na anafilaksję, takich jak trudności w oddychaniu, obrzęk gardła, gwałtowny spadek ciśnienia, utrata przytomności czy silny świąd i wysypka obejmująca dużą powierzchnię ciała. Szybka interwencja medyczna może uratować życie.
